اصیل‌ترین و عظیم‌ترین آداب تغذیه در اختیار اسلام است

در حدیثی از امام حسن مجتبی آمده است که: «فِی المَائدةِ اثْنَتَا عَشرَةَ خَصْلَةً یَجِبُ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ أنْ یَعْرِفَهَا : أرْبَعٌ مِنْها فَرْضٌ ، وَ أرْبَعٌ سُنَّةٌ ، وأرْبَعٌ تأدِیبٌ»، در سفره و آداب سفره دوازده خصلت وجود دارد که بر هر مسلمانی واجب است این 12 خصلت را بشناسد؛ از این دوازده خصلت، چهار خصلت واجب، چهار خصلت مستحب و چهار خصلت دیگر، ادب و اخلاق سفره است.

خطبه اول نماز جمعه، حرم امام رضا ^{(علیه السلام)}

صوت خطبه اول

دریافت

آیت الله علم‌الهدی ظهر امروز در خطبه اول نماز جمعه این هفته مشهد مقدس به بیان ادامه بحث سبک زندگی اسلامی پرداختند و گفتند: کلام ما در خطبه اول درباره در بحث سبک زندگی اسلامی به سبک تغذیه در دین رسید و طبق سرفصل‌هایی که مقام معظم رهبری در بیان خود دستور فرمودند، قرار شد درباره سبک تغذیه و خوراک ازنظر اسلام بحث شود.

«

فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى طَعَامِه»، می‌گوید انسان‌ها برای طعام و غذای خود تأمل کرده و بیندیشند؛ این اندیشیدن از سه جهت قابل‌توجه است؛ اول اهمیت تغذیه و نقش آن در سعادت و شقاوت برحسب توجه به غذای حلال و اجتناب از غذای حرام؛ جهت دوم، تأمل در نوع غذاست، این‌که مواد غذایی بایستی از چه چیزی تهیه شود و جهت سوم، آداب تغذیه و نوع غذا خوردن.

نگاه قرآن کریم به امر تغذیه

ایشان با اشاره به آیاتی از سوره عبس که دارای دو نکته تفسیری است، عنوان داشتند: یک نکته مربوط به آیات قبل از این آیه است که درباره اهمیت تغذیه و نقش و اثر آن بحث می‌کند، نکته دوم تفسیری در این آیه، مربوط به آیات بعدازاین آیه است که در حقیقت نوع غذا را مشخص می‌کند؛ در آیات بعد خداوند می‌فرماید: «ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا. فَأَنبَتْنَا فِیهَا حَبًّا. وَعِنَبًا وَقَضْبًا. وَزَیْتُونًا وَنَخْلًا. وَحَدَائِقَ غُلْبًا. وَفَاکِهَةً وَأَبًّا. مَّتَاعًا لَّکُمْ وَلِأَنْعَامِکُمْ»

پروردگار درباره نزول آب از آسمان و آمادگی زمین برای روییدن گیاهان و نوع گیاهانی که می‌روید، می‌فرماید: «ما از آسمان آب را به‌صورت ریزش نازل کردیم، زمین را شکافتیم و از زمین سه چیز رویاندیم؛ حبوبات و دانه‌های غذایی، انگور، سبزی‌ها، زیتون و نخل» که هرکدام در بحث تغذیه دارای خصوصیاتی است.

امام‌جمعه مشهد مقدس ادامه دادند: خداوند در ادامه این آیات می‌فرماید: «باغستان‌ها و بوستان‌هایی با درختان بزرگ و تناور رویاندیم که از این‌ها میوه‌جات به عمل بیایید، چراگاه‌هایی را به وجود آوردیم برای بهره شما و چهارپایانتان»؛ نکته تفسیری این آیه این است که برخی می‌گوید این آیه برای جریانی غیر از طعام است اما تعدادی از مفسرین بزرگ، معتقدند که این آیه از باب تغییر جمله به مفرد است بوده و بیانی است برای طعام.

انسان نباید بدن خود را قبرستان حیوانات قرار دهد

خداوند عمده غذا را از گیاهان می‌داند و انسان در مقام تغذیه باید بیشتر از گیاهان، میوه‌ها و روییدنی‌های زمین استفاده کند، گوشت‌خواری در حد ضرورت و لزوم برای تأمین نیاز پروتئین حیوانی است و بیشتر از این خوردن گوشت در آموزه‌های دین مذموم است، می‌گوید شکم‌های خود را قبرستان حیوانات قرار ندهید؛ اصل غذای انسان ازنظر نوع غذایی که خاصیت دارد و انسان را از بسیاری مفاسد جسمانی و امراض و بیماری‌ها جلوگیری می‌کند، در روییدنی‌ها و گیاهان است.

ایشان افزودند: جهت سوم، آداب تغذیه است؛ غذا خوردن ازنظر اسلام آدابی دارد، ما باید آداب تغذیه اسلامی را به‌عنوان یک اصل فرهنگی در خانواده و جوامع اجتماعی خود این آداب را رعایت کنیم.

دوازده خصلت تغذیه در اسلام

در حدیثی از امام حسن مجتبی ^{(علیه السلام)} آمده است که: «فِی المَائدةِ اثْنَتَا عَشرَةَ خَصْلَةً یَجِبُ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ أنْ یَعْرِفَهَا : أرْبَعٌ مِنْها فَرْضٌ ، وَ أرْبَعٌ سُنَّةٌ ، وأرْبَعٌ تأدِیبٌ»، در سفره و آداب سفره دوازده خصلت وجود دارد که بر هر مسلمانی واجب است این 12 خصلت را بشناسد.

آیت‌الله علم‌الهدی اظهار داشتند: از این دوازده خصلت، چهار خصلت واجب، چهار خصلت مستحب و چهار خصلت دیگر، ادب و اخلاق سفره است؛ چهار خصلت واجب عبارت است از این‌که ابتدا انسان بداند چه می‌خورد، متأسفانه با اختلال فرهنگی که برحسب توسعه ارتباطات پیش‌آمده، گاهی انسان با غذایی مواجه می‌شوند که نمی‌دانند چیست، امام حسن ^{(علیه السلام)} می‌گویند ابتدا باید بدانی چه می‌خوری.

دومین خصلت، رضا است، یعنی غذایی بخور که خوشت بیاید و میل به غذا داشته باشی؛ سوم، در غذا «بسم‌الله» بگو چون بناست این غذا ماده سلول‌سازی بدنت باشد، منبعی برای ساختن سلول‌های بدن توست که با این بدن اطاعت پروردگار داشته باشی، قداست غذا باید حفظ شود و این قداست با «بسم‌الله» است.

شکر خدا، دیگر واجب سفره است؛ معمولاً در آخر سفره می‌گویند «الحمدالله» درحالی‌که باید شکر خداوند را هم در ابتدای سفره داشت و هم در آخر؛ منِ انسان برحسب ارتباطی که باخدا دارم و خالق این مواد غذایی است باید خدا را شکر کنم.

ایستاده غذا خوردن ضد فرهنگ دینی است

ایشان به بیان چهار خصلت مستحب سفره غذا پرداخته و ابراز داشتند: چهار چیزی که جزء آداب مستحب است؛ قبل از نشستن سر سفره وضو بگیرید، صرف‌نظر از این‌که یک نوع تطهیر و شست‌وشوی بدن است، تلقین نفسانی در جهت پاک شدن باطن از هر رجس است؛ وقتی بناست روی زمین بنشینید، به‌طرف چپ بنشینید، دستور اسلامی است که غذا را با آرامش میل کرد، غذای سواره خوردن، دور میز گشتن و غذا را ایستاده خوردن علاوه بر مشکلات بهداشتی که وجود دارد، ضد فرهنگ دینی است.

اگر بناست با دست غذا بخورید، همه انگشت‌ها را آلوده به غذا نکنید، این‌که امام می‌فرمایند با سه انگشت غذا بخورید، سه انگشت موضوعیت ندارد بلکه آلوده نشدن همه انگشتان موضوعیت دارد؛ درگذشته یک عده افراد متحجر خشک معتقد بودند که با قاشق و چنگال غذا خوردن حرام است درحالی‌که از این روایت استنباط می‌شود که با قاشق و چنگال غذا خوردن موضوعیت دارد، اگر امر بین قاشق و دست دایر شد باید با قاشق غذا خورد.

چهار، اگر با انگشت غذا خوردید، حتماً انگشت‌ها را بلیسید و اگر با قاشق غذا خوردید، حتماً قاشق را تمیز کنید؛ قاشق کثیف را کنار سفره نگذارید که اگر کسی این منظره را دید دچار کدورت نشود زیرا آلودگی خلاف آداب بهداشتی اسلام است.

نشانه‌های ادب در تغذیه اسلامی

ایشان به چهار موردی که نشانه ادب در برابر سفره غذا است اشاره کردند و گفتند: از جلوی خود غذا بخور و دستت را دراز نکن؛ اگر با قاشق غذا می‌خوری به‌اندازه کم قاشق را پر کن و اگر با دست غذا می‌خوری، به مقدار کم بخور؛ غذا را باید خوب و آهسته بجوی؛ این‌که انسان مثل چهار پایان غذا را لف لف بخورد خلاف ادب اسلامی است، باید غذا را آهسته و خوب جوید؛ وقتی‌که غذا می‌خوری باید چشمانتان به داخل سفره و غذای خود باشد و به‌صورت دیگران نگاه نکنید.

آیت‌الله علم‌الهدی اضافه کردند: مسئله کم خوردن، دیگر مسئله‌ای است که باید به آن توجه کرد؛ کم خوردن جزء آداب تغذیه در اسلام است؛ پیامبر: «بخورید و بیاشامید اما خوردن و آشامیدن شما به‌اندازه نصف اشتهای شما باشد، این خاصیت پیغمبری است که شکم پر نباشد».

اگر بنا شد این آداب به این شکل در مسئله تغذیه انسان اجرا شود، کدام فرهنگ در دنیا هست که چنین آداب اصیل و عظیمی در مسئله تغذیه داشته باشد؟