موسیقی غنا نیست/ می‌توان از موسیقی به نفع جامعه استفاده کرد
معرفی درسنامه «غنا و موسیقی» ـ در زمان ائمه (علیه‌السلام) از موسیقی فقط برای لهو و فعل حرام استفاده می‌شد پس حکم به حرمت دادند اما امروز می‌توانیم از ابزار موسیقی در جهت سازندگی‌ها، تربیت و آرامش‌بخشی‌های حلال استفاده کنیم.
به گزارش Alamolhoda.com، آیت‌الله علم‌الهدی ظهر امروز در آئین معرفی درسنامه «غناء و موسیقی»، متن درس خارج فقه حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای با نگاهی به دیدگاه‌های معظم له در مورد غناء، ضمن تبریک فرارسیدن عید سعید غدیر، اظهار کرد: مسئله‌ای که تشکیل این محفل در حاشیه ولایتمداری به آن مسئله ارتباط دارد، پرده‌برداری از کتاب شریف غنا، تقریرات پرمحتوای مقام معظم رهبری در درس خارج است.
ایشان ادامه داد: البته پرده‌برداری از این کتاب به‌عنوان تقریرات ارزشمند درس مقام معظم رهبری شاید خودش معنا و مفهومی نداشته باشد چون درس افاضه شده، تقریراتش تهیه‌شده و معمولاً کتابی پرده‌برداری می‌شود که خیلی شناخته‌شده نباشد و از یک محتوای قوی برخوردار باشد و [نیاز باشد] واقعیت آن برای افراد تبیین شود، این کتاب نیاز به این حرف‌ها ندارد چون واقعیت تبیین شده است، درسی است که ارائه فرمودند، فضلا و علما از این درس استفاده کردند و به رشته تحریر در آمده است.
صبغه مباحث موسیقی از صدر اسلام
نماینده ولی‌فقیه در خراسان رضوی با تأکید بر این‌که موضوعات مطرح‌شده در این کتاب برای کسانی که به دنبال تحقیق و مطالعه در باب موضوع غنا و موسیقی هستند، منبع ارزشمندی است، خاطرنشان کرد: موضوع غنا از موضوعاتی است که در عرصه‌های فقهی در دوره‌های مختلف موردبحث قرار گرفته و فقها از بزرگان صدر اول فقاهت و به بعد، در مورد آن نظر دادند حتی در دوره ائمه معصومین (علیه‌السلام) نیز نه به آن کیفیتی که بعداً در دوره فقاهت مطرح‌شده، این مباحث مطرح بوده است.
ایشان افزود: مسائل و موضوعاتی که به‌عنوان موضوع فقهی مطرح‌شده است، غیر از تطور خود فقه در این موضوع و نظریاتی که فقها داشتند، تطور این موضوعات از نظر دیگر نیز قابل‌تأمل هست و آن این‌که گاهی موقعیت‌ها اجتماعی و سیاسی، اقتضائاتی داشته که فقها موضوعات را یا با نگرش وسیع‌تر و یا با نگرش تنگ‌تر مورد تحقیق و مطالعه قرار بدهند.
وسعت نگاه فقهی در برخی موارد به ضرر جامعه بود
آیت‌الله علم‌الهدی با بیان این‌که موسیقی غنا نیست، ادامه داد: موسیقی غنا نیست، باهم تفاوت دارند و مبنای حکمی آن نیز باهم متفاوت است، در زمان‌های متعدد گاهی شرایطی در جامعه و سیاست به وجود می‌آمده که حضرات فقها الزاماتی پیدا می‌کردند تا مسئله را با وسعت مشرب بررسی کنند، حتی‌الامکان دنبال این باشند که از تنگناهای مسئله بکاهند و گاهی اوقات مسئله موسیقی و غنا به‌عنوان یک جریان ملاحی و ابزار لهو طوری توسعه پیدا می‌کرده که از این طریق، جامعه مسلمانان و شیعه آلودگی‌هایی پیدا می‌کردند؛ حضرات فقها در حکمشان مجبور می‌شدند به آن تنگناها و دقایقی که در مسئله حکم غنا و موسیقی وجود دارد توجه کنند و از این موضع، موضوع را بررسی کنند.
ایشان تصریح کرد: در تمام موضوعات فقهی این مسئله وجود دارد که بگوییم موضوعات فقهی را «مجرد از همه عوارض» بخواهیم در نظریات فقها تتبع بکنیم، این درست نیست، در تطویر فقه در طول تاریخ از زمان شیخ مفید تا امروز، موضوعاتی که موردبحث قرار گرفته غیر از این‌که از حیث نظریات فقها و مبانی گاهی در توسعه و یا تضییق مطالب با جریانی روبرو هستیم، از نظر وضعیت اجتماعی و سیاسی حاکم در هر زمانی هم می‌شود گفت موضوعات فقهی از تطور خاصی برخوردار بوده و مسئله غنا هم از همین‌گونه مسائل هست.
جامعیت اجتماعی و فرهنگی نظرات رهبر انقلاب
امام جمعه مشهد اضافه کرد: تدریسی که مقام معظم رهبری در این موضوع ارائه دادند از یک نظر موضوعیت دارد که ایشان به‌جز شخصیت فقاهتی و علمی که دارند، احاطه‌ای که ایشان نسبت به مسائل اجتماعی، تربیتی و فرهنگی جامعه دارند، یا فقیهی این احاطه را ندارد یا به حد ایشان نبوده است.
ایشان متذکر شد: در طول تاریخ، بزرگانی از فقها که مسئله غنا و موسیقی را مطرح کردند، ازنظر احاطه قوی بر جریان‌های فرهنگی جامعه و بخش موضوعی مسئله، در شأن و وضعیت رهبری نبودند، اگر نگوییم از نظر احاطه بی‌نظیر بودند، شرایط آنان متفاوت بوده ازاین‌رو، اگر امروز کسی بخواهد در مسئله غنا و موسیقی تحقیق و مطالعه جدید انجام بدهد، نمی‌تواند از افاضات مقام معظم رهبری و مطالبی که در این کتاب بیان‌شده، مستغنی باشد.
آیت‌الله علم‌الهدی اضافه کرد: نمی‌خواهم جسارت کنم، مراجع تقلید اگر بخواهند دوباره تحقیقان و مطالعات جدیدی آغاز کنند، از فرمایشات و افاضات رهبری که در این کتاب نقش بسته بی‌نیاز نیستند چون احاطه‌ای که معظم له نسبت به مسائل فرهنگی با آن اندیشه فقاهتی دارند، کمتر کسی این‌گونه پیدا می‌شود، این کتاب، کتاب عادی نیست که بگوییم این‌همه کتاب نوشته‌شده، یکی هم این کتاب، این کتاب خاصیت و ویژگی دارد که محقق از مراجعه به این کتاب بی‌نیاز نمی‌شود.
نگاه باز و مباحثه گر رهبری در موضوعات
ایشان به نگاه باز و مباحثه گر رهبر معظم انقلاب در مسائل مختلف اشاره و اظهار کرد: رهبری در مسائل استنباطات و اجتهاداتشان از یک دقت و احتیاط خاصی برخوردارند، به خاطر نمایندگی ایشان که به ایشان مراجعه می‌کنیم تا از نظر مبنایی و فقهی مطالبی دریافت کنیم، می‌بینم آن دقت آمیخته با احتیاط را کمتر در سایر مجتهدین مشاهده می‌کنیم، در مقام بحث، ایشان با نگاه باز بحث می‌کنند اما اگر در مقام نظر و فتوا بخواهیم وارد شویم، ایشان خیلی دقیق و محکم نظرشان را بیان می‌کنند.
عضو مجلس خبرگان رهبری، کتاب درسنامه غناء و موسیقی را منبع ارزشمند تحقیق و مطالعه دانست و بیان کرد: در موضوع غنا، ادله‌ای که از روایات و احادیث داریم، دو دسته است، روایاتی که در موضوع غنا وارد شده و روایاتی که در مورد ابزار موسیقی که تحت عنوان ملاحی وارد شده است، نمی‌توانیم با ادله حرمت غنا، حرمت موسیقی را بیان کنیم.
آیت‌الله علم‌الهدی با تأکید بر این‌که موسیقی غنا نیست، یادآور شد: آنچه همه فقها نظرشان روی آن است، صوت خارج من الحلق را تقریباً به‌عنوان مقوم موضوع غنا گرفتند که غنا حتماً باید از حلق خارج شود، موسیقی ابزار است، از حلق خارج نمی‌شود.
ایشان به خاطره‌ای از ملاقات با آیت‌الله فلسفی در مشهد پرداخت و گفت: خدا رحمت کند آیت‌الله‌العظمی فلسفی را، 5 سال اصول را در مشهد خدمت ایشان خواندم، از تهران آمدیم اینجا، رفتیم زیارتشان، شاگردشان گفتند شما که تهران هستید فکری برای موسیقی رادیو تلویزیون بکنید که به این شکل توسعه پیدا نکند، خدمت ایشان عرض کردم «مگر موسیقی حرام است؟»، ایشان اول از حرف من جا خورد، گفت نه، معلوم نیست حرام باشد.
ادله حرمت غنا را نمی‌توان ادله حرمت موسیقی دانست
نماینده ولی‌فقیه در خراسان رضوی تصریح کرد: ادله حرمت غنا را نمی‌توانیم ادله حرمت موسیقی بگیریم و بگوییم چون این ادله می‌گوید غنا حرام است پس موسیقی حرام است، تفکیک موضوع غنا و موسیقی یک بحث است که در خیلی از دوره‌ها بین فقها وجود داشته و متعلق به امروز نیست که این بحث مطرح باشد، حتی خود شیخ نیز در «مکاسب محرمه» جایی اشاره به این دارد، پس تفکیک بین موضوع موسیقی و غنا مسئله‌ای است که رهبری در فرمایشاتشان به آن پرداختند.
ایشان ادامه داد: یکسری روایات در حرمت غنا روایات مطلق است، یک سری روایات نیز معلل است، در روایتی غنا را مذمت می‌کند و اگر روی آن تحلیل صریح نداشته باشد، دنباله آن به آیه «الّذین هم عن اللغو مغرضون» استدلال می‌کند، استفاده روایت معلل از این آیه می‌شود که «حرمت غنا معلل است به لغو بودن».
آیت‌الله علم‌الهدی افزود: نظر همه بزرگان و فقها این است که روایات مطلق را حمل کنیم بر روایات معلل و مشروط، این‌ها روش اجتهادی ما هست بنابراین باید بگوییم «غنا به‌عنوان لغو حرام است نه به معنای موضوع خودش»، حرمت روی مسئله غنا است ولی با خصوصیت لغو بودن.
غنایی حرمت دارد که لغو باشد
ایشان با بیان این‌که لغو بودن، غنا را حرام می‌کند، اظهار کرد: اگر بنا شد بگوییم غنا هم معلل بر لغو بودن است، پس بنابراین، لغو بودن علیت دارد بر حرمت غنا، اگر غنایی لغو نبود، نمی‌توانیم بگوییم این حرام است، البته مقام معظم رهبری در کتاب این را بحث کردند اما اینطور نیست که به‌راحتی از آن عبور کنند، برخی نظریات و فتاوای آقایان را رد کردند که برای کسانی که به دنبال تحقیق هستند، قابل‌بحث است، ایشان روایات را به 5 دسته تفکیک و از هرکدام به نحوی بهره‌برداری کردند.
امام جمعه مشهد مقدس خاطرنشان کرد: اگر بنا شد معیار لغو بودن را بر حسب «تعلیق الحکم الوصف یشعر بعلیه مأخذ الاشتقاق»، بگیریم، بنابراین از باب وصف عنوان محرم، باید بگوییم غنای لغو حرام است نه غنای غیر لغو، پس غنای حلال و غنای حرام داریم که البته خیلی از فقها منکر این تقسیم‌بندی در غنا هستند اما اگر تنها متصل بر وصف بگوییم حرام است، این تقسیم‌بندی می‌آید.
در حرمت موسیقی روایتی وجود ندارد
ایشان با بیان این‌که موسیقی، صدایی است که از ابزار موسیقی خارج شود، گفت: نکته دیگر در موسیقی است یعنی صدایی که از ابزار صادر می‌شود، الآن هم از کامپیوتر خارج می‌شود و ابزاری نیست، با فرض این‌که بگوییم صدایی که از ابزار درمی‌آید، چه دلیل بر حرمت آن وجود دارد؟ علیه موسیقی روایاتی نداریم ولی روایت در حرمت استعمال ابزار موسیقی داریم، دلیل ما فقط در مورد ابزار است.
آیت‌الله علم‌الهدی تصریح کرد: در زمان ائمه اصلاً موسیقی مورد استعمالی جز لغو نداشت؛ یکی از شیعیان موسی بن جعفر ابوالعَتاهیه است، از آهنگ‌سازان سابقه‌دار عرب که هنوز هم آهنگ‌های او در میان عرب‌ها مرسوم است، الف لیله و لیله، هزار و یک شبی که هارون مشغول می‌گساری بود، آهنگ‌هایش را ابوالعَتاهیه می‌ساخته؛ در کتاب اغانی که تاریخ موسیقی است، هنوز مثل او در تاریخ موسیقی نیامده و ادعایشان این است که در شرقی‌ها در آهنگ‌سازی مثل ابوالعَتاهیه وجود ندارد.
ایشان اضافه کرد: او یک شب آهنگی برای هارون ساخت، هارون خیلی لذت برد و به او گفت در مقابل آهنگی که ساختی، هرچه بخواهی غیر از خلافتم به تو می‌دهم، گفت از شما می‌خواهم امام من که در زندان شما گرفتار است، آزاد کنید، این مابه‌ازای آهنگ است که از شما می‌خواهم، او فکر نمی‌کرد ابوالعَتاهیه شیعه موسی بن جعفر (علیه‌السلام) باشد، گفت باشد، امامت را آزاد می‌کنم، فقط 24 ساعت به من مهلت بده؛ می‌گویند آن شبی که به خانه بازگشت، خیلی نزد خانواده اظهار خوشحالی می‌کرد که چیزی از هارون گرفتم که هیچ‌چیز به قیمت آن نیست و آن آزادی امامم است، بعد از 24 ساعت آمد و دید جنازه موسی بن جعفر (علیه‌السلام) را از زندان بیرون آوردند.
ائمه از موسیقی برای ترویج دین استفاده نکردند
عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: ابوالعَتاهیه شیعه موسی بن جعفر بوده ولی ائمه هیچ‌گاه از موسیقی او استفاده نکردند، دز هیچ تبلیغ و هیچ موردی از موسیقی او استفاده نکردند، هیچ کجا نگفتند بیا موسیقی اسلامی برای تبلیغ و ترویج دین استفاده کن، علتش این بوده که در فرهنگ آن زمان، موسیقی و ابزار موسیقی به‌عنوان ملاحی مطرح بوده، چیزی که از نظر مردم ملاحی هست، امام (علیه‌السلام) از آن حتی استفاده ابزاری هم نمی‌کردند، روایاتی که علیه موسیقی به‌عنوان لغو با ابزار موسیقی داریم، به این خاطر است.
ایشان با بیان این‌که وقتی در عرف مردم، جریانی ضد ارزش بود و یک جریان ملامت عرفی داشت، طبیعی است که امام (علیه‌السلام) حکم به حرمت آن می‌دهد یا آن را ملامت کنند، اظهار کرد: اگر بنا شد ابزاری جز در حرام مصرفی نداشت، طبیعی است که استعمال آن حرام است، در زمان ائمه (علیه‌السلام) به این‌ها می‌گفتند ملاحی، یعنی جز لهو قابل بهره‌برداری نیست، حالا اگر بنا شد در زمانی، این ابزار، ابزار ملاحی نبود و بهره‌ای غیر از لهو هم داشت، می‌توانیم به روایتی که در آن زمان در حرمت استفاده از آن ابزار استفاده شده، استدلال کنیم؟
می‌توان از موسیقی به نفع جامعه استفاده کرد
آیت‌الله علم‌الهدی خاطرنشان کرد: امروز می‌توانیم از ابزار موسیقی بهره‌برداری‌های بسیار مفیدی در جهت سازندگی‌ها، اصلاحات، تربیت و آرامش‌بخشی‌های حلال داشته باشیم، بگوییم چون در آن روایات استفاده از ملاحی حرام معرفی‌شده، الآن هم نمی‌توانیم استفاده کنیم؟ این موضوع از جمله نکاتی است که رهبری در فرمایشات خود تحلیل کردند، قابل تحقیق، مطالعه و بررسی هست.
ایشان با تأکید بر این‌که عرایض بنده در تحلیل مطالب مربوط به خودم است و نباید آن را به بیان رهبری نسبت داد، گفت: شرایط امروز، مردم و وضعیت دنیا را در نظر بگیریم اما آنچه بد است این است که بعضی بزرگان و عزیزان ما در روحانیت، گاهی به‌طرف دیگری غش می‌کنند و سبب ترویج فسق و فجور می‌شوند، اگر جایی به مبنای فقهی رسیدیم، باعث ترویج فسق و فجور نشویم، همان‌طور که رهبری فرمودند «ترویج و آموزش موسیقی به ضرر اسلام است».
مراقب باشیم سردمدار ترویج فسق و فجور نشویم
امام جمعه مشهد یادآور شد: جریان موسیقی امروز، جریان هماهنگ توسعه فسق و فجور است، این خاصیت امروز هست، غش نکنیم به یک طرف، حکم به حلیت همه‌چیز بدهیم و بیفتیم جلوی یک دسته آدم‌های عیاش و خوش‌گذرانی که دنبال فسق و فجورند و بشویم سردمدار آنان، حواسمان جمع باشد که آن‌طرفی غش نکنیم.
